Addio maffia

Oprechte Palermitanen doen er alles aan om de toerist een maffiavrije vakantie te bieden. Al enkele jaren kent de stad namelijk een pizzovrije beweging. Deelnemende winkeliers hebben gezworen nooit en te nimmer protectiegeld te betalen aan de maffia. Wij namen de proef op de som en concludeerden: ja, het blijkt mogelijk. Een maffiavrije vakantie in de Siciliaanse hoofdstad.

Antonella Sgrillo, de eigenaresse van restaurant Il mirto e la Rosa, komt in haar zondagse kostuum het keukentje uit met een dampend bord pasta alla norma. De aubergine is goudbruin gefrituurd in extra-vergine olijfolie, maar zacht van binnen. Er is een lepel tomatensaus overheen gegoten. Bovenop het bord liggen snippers zoute ricotta en een verse pluk basilicum. Het prettige aan dit bord is dat je als gast zeker weet dat er niet, pak hem beet, tien cent in de zak van de plaatselijke maffiaclan terechtkomt. Op een sticker op de voordeur van het restaurant staat namelijk Addiopizzo, wat zoiets betekent als 'vaarwel beschermingsgeld'.

Revolutie

In Palermo is sprake van een kleine revolutie. Er is hoop. Enkele jaren geleden richtte een handjevol jongeren - ondernemers die hun buik vol hadden van de plaatselijke maffia - de beweging Addiopizzo op. Ruim vijfhonderd winkels, cafés, B&B's, hotels, restaurants, pasticcerie en bioscopen hebben zich inmiddels bij de beweging aangesloten en de pizzo afgezworen. De Duitse ambassade omarmde het Addiopizzo-project openlijk; geïnteresseerde Duitse toeristen kunnen een pizzovrije plattegrond ophalen bij de ambassade en verschillende Duitse touroperators.

Geen pizza

Het woord pizzo moet je niet verwarren met het woord pizza. Pizzo komt van het Siciliaanse woord pizzu dat beschermingsgeld betekent. Het is een door de maffia vooral in Zuid-Italië veel toegepaste manier om extra geld te verdienen. Winkeliers die weigeren protectiegeld te betalen worden lastiggevallen. Van kleine pesterijen tot gewelddadige brandstichtingen. Vooral de Siciliaanse Cosa Nostra is heer en meester in deze methode. Trouwens, de Palermitaanse pizza heet sfincione. Te eten bij de uitbaters van l'Antica Focacceria. Een Palermitaanse pizza met als opvallendste kenmerk heel veel paneermeel dat haar een krokante laag geeft. Het paneermeel dient tevens als dakje dat de laag tomatensaus afdekt en minuten- lang kokend heet houdt. De eigenaren van de focacceria waren een van de eersten die zich aanmeldden voor Addiopizzo. De pioniers hebben in het verleden nog problemen gehad toen zij zich aanmeldden voor de pizzovrijlijst. De eigenaren van de focacceria vonden onder andere hun kat doodgemaakt terug. Maar nu is het rustig.
Relatief dan. Want laten we eerlijk zijn: zo nu en dan gebeurt er nog wel een en ander in
Palermo dat het daglicht niet kan verdragen.

Arabische invloeden

Enfin, met die pizzovrij-kaart Palermo in. Handig aan de kaart is dat je geen enkel Palermitaans hoogtepunt hoeft te missen. Alle musea staan erop. De kerken. De markten. De musea. En de gebouwen. Wat in Palermo meteen opvalt: de Arabische invloeden. In de buurt van de chaotische markt Ballerò, die nog het meest doet denken aan een Marokkaanse kashba, zijn veel straatnaambordjes in het Arabisch geschreven. Sommige marktkoopmannen, 100 procent Sicilianen, zijn zo niet nog donkerder dan veel Noord-Afrikanen. En richt het hoofd eens wat hoger op: het kan goed zijn dat er in de verte enkele knalroze koepels de lucht in pronken. Moskeeën? Nee, kerken, de San Giovanni degli Eremiti, de San Cataldo of het Palazzo dei Normanni. Ex- moskeeën. Overblijfselen uit de twaalfde eeuw, toen Sicilië gedomineerd werd door Arabieren. Palermo ligt dichterbij Afrika dan bij Noord-Italië. Palermo kende haar rijkste periode onder Arabisch bewind. De stad werd vergeleken met Cordoba en Cairo. Bal'Harm noemden de Arabieren haar. In de belangrijkste kathedraal van de stad in de Via dell'Incoronazione zijn in de zuilen zelfs Arabische inscripties te lezen:'God is Allah en Mohammed is zijn Profeet'. Ook niet vreemd opkijken als er couscous op de menukaart staat in plaats van pasta, al zal dat nog vaker voorkomen in de nabijgelegen stad Trapani.

Culturele trekpleisters

Wat Palermo zo uitermate enerverend maakt is die wirwar van culturen die je in de stad aantreft. Want naast Arabische, Spaanse, Scandinavische en eigen Italiaanse invloeden, staan we opeens oog in oog met een Chinees paleis: het Palazzina Cinese. Alsof Palermo al niet genoeg culturen verenigde, besloot koning
Ferdinand I voor zijn vrouw ook nog eens een Chinees Paleis te laten bouwen.
De Italiaanse invloeden zijn van modernere aard. Nadat Sicilië in 1860 bij Italië werd ingelijfd, werden twee architectonische hoogstandjes gebouwd om van Palermo een cultureel centrum te maken, net als Napels en Milaan. Vandaag de dag zijn het Teatro Massimo en het Politeama nog steeds een belangrijke culturele trekpleister.

Tegenstellingen

Palermo is de stad van de tegenstellingen. Overal. Pal achter het chique Teatro Massimo ligt de soms beklemmende Mercato del Capo. Pal naast de Fontana Pretoria, die ook wel de fontein van de schaamte wordt genoemd vanwege het vele naakt, houdt een dertigtal
Palermitanen een sit-in. Ze hebben wel kleren aan, maar geen huis en zouden dat wel graag willen hebben. Ze protesteren.

Voor de kleurrijke en chique pasticceria Spinnato waar alle Palermitaanse zoetigheden zoals cassate, cannoli en biscotti di mandorla te verkijgen zijn, zit een jongeman met een grote pan frituurlolie voor zijn neus. Zijn shirt is geel van de olie. Hij maakt panelle, een ietwat onooglijke, maar verrukkelijke Palermitaanse straatsnack. Gefrituurd kikkererwten- deeg op een broodje. In Palermo weet je nooit wat je tegenkomt. Mooi, lelijk, vies, smakelijk, kwaadaardig, moedig.

Geen problemen

Terug bij restaurant Il mirto e la Rosa. Eigenaresse Antonella Grillo heeft nog nooit problemen gehad sinds ze meedoet met Addiopizzo, vertelt ze als ze de koffie aan tafel brengt. Soms zijn er zelfs hoopvolle signalen. Ze haalt een krantenknipsel tevoorschijn uit haar handtas. 'Een onlangs gearresteerde maffiabaas heeft tegen zijn ondervragers gezegd dat het geen nut heeft de pizzo te vragen aan hen die zijn ingeschreven bij Addiopizzo. "Als een winkelier zich aanmeldt bij Addiopizzo of een andere anti-pizzo organisatie, gaan we er niet meer heen. We vragen hen niks. Er is onder ons veel onrust. Na al die arrestaties zijn we bang in de cel te belanden. Eerst is er de aangifte, dan de onderzoeken en kom je onder een vergrootglas te liggen. Het is beter dat te vermijden."' Van wereldbelang volgens Grillo: 'Zes jaar geleden sprak niemand over de maffiosi, laat staan dat iemand ze aanklaagde. Zij speelden altijd met de angst van de ondernemers. Nu zijn ze zelf bang.'

Voor meer informatie: www.addiopizzo.org.
Bij de organisatie zijn ook rondleidingen in Palermo te boeken. Voor een overzicht van data en locaties zie: www.addiopizzotravel.it.

Tekst: Ralf Groothuizen, Fotografie: Jeroen Berends